Ngoài áo dài, áo ngũ thân,..thì áo nhật bình cũng được coi là một trong những trang phục có lịch sự lâu đời nhất Việt Nam. Vậy, Áo Nhật Bình là gì? Áo Nhật Bình là một loại trang phục truyền thống của phụ nữ Việt Nam trong thời kỳ phong kiến, đặc biệt phổ biến trong triều đại nhà Nguyễn (1802–1945). Đây là một dạng áo dài với kiểu dáng độc đáo, thường được mặc bởi các phụ nữ trong hoàng tộc hoặc quan lại cấp cao trong các dịp lễ nghi quan trọng.
Áo Nhật Bình có những đặc điểm nhận diện nổi bật như cổ áo vuông, được gọi là “cổ nhật bình”, với các họa tiết thêu tinh xảo xung quanh viền cổ và dọc theo hai bên áo. Thân áo thường rộng và dài, tay áo lớn, mang lại sự trang trọng và thanh thoát cho người mặc. Màu sắc và hoa văn của áo Nhật Bình thể hiện rõ cấp bậc xã hội, với các tông màu rực rỡ như vàng, đỏ, xanh lục, và các họa tiết đặc trưng của thời kỳ phong kiến.
Ngày nay, áo Nhật Bình không còn được mặc trong đời sống hàng ngày nhưng vẫn được tái hiện trong các dịp lễ hội văn hóa, triển lãm nghệ thuật, và được phục dựng trong ngành thời trang truyền thống của Việt Nam.
1. Áo Nhật Bình là gì?
Áo Nhật Bình được xem là biểu tượng của sự quyền quý và truyền thống trong cung đình xưa, đặc biệt là dành cho phụ nữ ưu tú. Trong lịch sử triều đại nhà Nguyễn, chiếc áo Nhật Bình đã trở thành phục trang không thể thiếu cho các thiếu nữ quý tộc khi họ bước vào giai đoạn xuất giá.
Nghiên cứu cũng cho thấy rằng Áo Nhật Bình có nguồn gốc từ áo Phi Phong của Minh triều Trung Hoa. Trải qua quá trình phát triển, nó đã được tinh tế hóa và điều chỉnh để phản ánh đẳng cấp và văn hóa đặc sắc của xứ Huế.
Năm 1807, thời vua Gia Long, thường phục Nhật Bình đã chính thức được quy định và duy trì trên thời kỳ dài suốt triều đại nhà Nguyễn. Chiếc áo này không chỉ là biểu tượng của vẻ đẹp truyền thống mà còn là biểu tượng của sự ổn định và uy tín trong xã hội đương thời.
2. Nguồn gốc của áo Nhật Bình
Áo Nhật Bình không chỉ là trang phục của các cung tần ở các giai đoạn khác nhau, mà còn là trang phục thường phục được ưu ái đặc biệt cho hoàng hậu và công chúa trong thời kỳ trước đây. Đặc trưng của Áo Nhật Bình là hình dạng giống với áo Phi Phong từ thời Minh triều Trung Hoa, với yếu tố như xẻ cổ, đối khâm, và áo to bản tạo nên hình chữ nhật trước ngực.
Nghiên cứu từ tư liệu hình ảnh đầu thế kỷ XX chỉ ra rằng, bất kỳ hoàng hậu, công chúa hay cung tần nào cũng ưa chuộng và trang điểm với áo Nhật Bình, thường đi kèm với khăn vành. Điều này gợi lên ấn tượng rõ ràng về vẻ quý phái và trang trí của chiếc áo này.
Có thể kết luận từ tư liệu lịch sử rằng Áo Nhật Bình được chính thức quy định vào năm 1807, thời vua Gia Long, và tiếp tục được duy trì và ưa chuộng cho đến cuối thời kỳ triều đại nhà Nguyễn.
3. Điểm đặc trưng của áo Nhật Bình
3.1 Hoa văn
Trong những tác phẩm nghệ thuật truyền thống, ta thường bắt gặp những hình ảnh tinh xảo trên Áo Nhật Bình, với hoa văn chủ yếu được thiết kế dưới dạng hình tròn khép kín. Bên trong những hình tròn này, nghệ nhân thường thêu hình ảnh của những linh vật như rồng và phượng. Đặc biệt, các hoa văn phụ cũng trở nên phong phú hơn nhiều, thường mang đến hàm ý tích cực và tốt lành.
Các nghệ nhân thường sử dụng biểu tượng như chữ Phúc, chữ Thọ thêu bằng chỉ đỏ và vàng, cũng như các hình ảnh như bát bửu và thủy ba (sóng nước). Những họa tiết này không chỉ làm phong phú thêm vẻ đẹp của Áo Nhật Bình mà còn chứa đựng những ý nghĩa tích cực, chỉ sự may mắn và hạnh phúc.
3.2 Cách bố trí hoạ tiết
Trong trang phục truyền thống của Nhật Bình thời Nguyễn, hoa văn được sắp xếp theo cấp bậc và vai vế của người mặc, tạo nên một hệ thống phân biệt xã hội. Bằng cách nhìn vào các hoa văn trên trang phục, người ta có thể suy luận về cấp bậc, địa vị hay danh phận của người mặc. Tuy nhiên, điều đặc biệt là quy tắc này không áp dụng đối với Nhật Bình của Hoàng Hậu.
Ngoài ra, màu sắc của trang phục cũng chính là một yếu tố quan trọng để nhận biết cấp bậc trong xã hội Nguyễn. Ví dụ, Áo Nhật Bình dành cho Hoàng Hậu thường được làm từ những chất liệu màu cam hoặc màu vàng, tạo nên sự sang trọng và quyền lực. Áo dài Nhật Bình cho công chúa thường được thiết kế với sắc đỏ, thể hiện sự quý phái và nữ tính. Màu sắc của trang phục phụ thuộc vào phẩm cấp của người chồng trong gia đình nữ quý tộc, điều này cũng là một cách thể hiện đẳng cấp và vị thế xã hội.
3.3 Phụ kiện đi kèm
Cổ phục Nhật Bình, dưới thời Nguyễn, không chỉ là bộ trang phục mà còn được trang trí bởi nhiều phụ kiện đặc sắc. Trong số đó, những chiếc cúc áo nạm vàng hoặc làm từ đá quý, ngọc quý là điểm nhấn phổ biến nhất. Những chi tiết này không chỉ tăng thêm vẻ đẹp quý phái mà còn phản ánh đẳng cấp xã hội.
Ở phần dưới cổ tay của áo, thường xuất hiện hai mảnh dải dây dài được gọi là dải thùy lưu, tạo nên điểm nhấn duyên dáng và trang trí thêm sự lộng lẫy cho bộ trang phục.
Trong thời vua Gia Long, phụ kiện thường đi kèm là Kim ước, đặc biệt dành cho cấp bậc Hậu phi. Tuy nhiên, dưới thời Thiệu Trị, Kim ước đã được thay thế bằng Kim phượng, thể hiện sự thay đổi trong phong cách và xu hướng thời trang của thời đại. Sự biến đổi này không chỉ là sự thay đổi về hình thức mà còn là cách thức thể hiện sự quý phái và vị thế của người mặc.
Phụ kiện trong cổ phục Nhật Bình không ngừng thay đổi theo thời gian, tuy nhiên, chúng luôn đóng vai trò quan trọng, làm nổi bật sự cao quý và quý phái của người mặc, kể cả qua các giai đoạn lịch sử khác nhau.
4. Áo Nhật Bình ngày nay thay đổi ra sao?
Trong suốt hơn nửa thập kỷ trở lại đây, cổ phục Nhật Bình dường như đã rơi vào quên lãng, chỉ xuất hiện trong những dịp lễ hội truyền thống. Tuy nhiên, trong bối cảnh xu hướng tìm hiểu về trang phục truyền thống đang ngày càng trở nên phổ biến, các bạn trẻ hiện nay đang lựa chọn áo dài Nhật Bình để làm điểm nhấn trong bộ ảnh cưới hay trong những dịp lễ đặc biệt.
Với bối cảnh thơ mộng của xứ Huế, việc chụp ảnh với cổ phục Nhật Bình không chỉ là cách để tôn vinh vẻ đẹp truyền thống mà còn làm nổi bật vẻ đẹp của Kinh thành Huế. Những bức ảnh được chụp trong trang phục truyền thống không chỉ mang đến hình ảnh lãng mạn mà còn là cách giới trẻ thể hiện lòng tự hào và tình yêu quê hương.
Không chỉ dừng lại ở việc chụp ảnh cưới, khi đến thăm Huế, bạn có thể dễ dàng thuê áo Nhật Bình tại các cửa hàng chuyên nghiệp. Điều này mở ra khả năng tự do thể hiện sự kết hợp giữa văn hóa truyền thống và sự sáng tạo cá nhân thông qua những bức ảnh độc đáo và gần gũi với nền văn hóa độc đáo của Việt Nam.
